Վարդան Հակոբյանի պաշտոնական կայքը Գրող, բանասիրական գիտությունների դոկտոր:

Երկեր

հատոր Զ

Աշխարհում, բանաստեղծությունից բացի,
ամեն ինչ բանաստեղծություն է. ահա թե
ինչ է պոեզիան։
ՎԱՐԴԱՆ ՀԱԿՈԲՅԱՆ

ՎՐՁԻՆՈՎ ԿԱՊԻԿՆԵՐ
ԿԱՄ
ՈՒՂՂԱԿԻ ՄՈՒԼՅԱԺՆԵՐ

ծաղիկներն առյուծի աչքեր են ծամում դաշտում
եւ սերը պսպղում է ջրի ամենահատակում ծղրի-
դի երգը համտեսում է լուսինը «տիտանիկը»
կամաց-կամաց բարձրանում է անանուն խորքե-
րից երկինքը դեմքը թաքցնում է պղտորված
ամպերի տակ եւ եսենինի շունը ճանկռոտելով
հողը գետնափոսերից մի կերպ հանում է ձագերին
մորեխն իջել է մի ոտքի վրա պարող սատանայի
քթին կապիկը ձեռքն է առել պիկասսոյի վրձինը եւ
սենայի ափին նկարում է բոլորովին մերկ մի աղջկա
բնորդուհին «կրում է միայն մի գլխարկ ու
մանյակ» հորիզոնի կանացի հրապույրները հուշում են
որ իշխանությունները հատուկ ջերմոցներում
դեմոկրատական սկզբունքներով աճեցնում են
արհեստավարժ «ընդդիմություններ» եւ խումբ-խումբ
ցրում տիրությունով մեկ իսկ աշխարհի ամենագեղեցիկ
աղջիկները միշտ եղել են նրանք որոնց ես սիրել եմ


ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹՅԱՆ ՓՈԽԱՐԵՆ

Ես սիրում եմ իմ հայրենիքն անկեղծորեն՝ ինչպես բոլորը եւ
անասելի խորշում եմ
հայրենասիրության մասին խոսքերից, ինչպես,
իհարկե, ո՛չ բոլորը։
Զոհվածներին կխնդրեի՝ հրաժարվել ծաղիկներից
նրանց, ովքեր
պսակներ դնելու պահին հատուկ նկարահանվում են՝
հուշարձանները դարձնելով ինչ-որ մի տարրն իրենց
քարոզչության։
Ռամիկներին կխնդրեի՝ մերժել ձեռքսեղմումները
նրանց, ովքեր
միեւնույն պահին ժողովրդի մեջ հատուկ նկարահանվում են ՝
նրան դարձնելով մասն իրենց քարոզչության։
Աստծուն կխնդրեի՝ չընդունել մոմավառությունը
նրանց, որոնք
հաղորդության պահին խորանում վանքի հատուկ
նկարահանվում են՝
աղոթքը դարձնելով ինչ-որ մի տարրն իրենց քարոզչության։
Ես կխնդրեի եւ հանրությանը՝ երբեք չվստահել նրանց, ովքեր
սարեր են խոստանում անվերջ՝
մոռանալով, թե քանի սար է արդեն մնացել
հայոց աշխարհում։
Տանել չեմ կարող հայրենասիրության մասին տիրադները,
իսկ երբ ճգնում են սերը բառավորել,
սկսում եմ արդեն չսիրել՝ ոչ ինձ, եւ
ոչ էլ անգամ հայրենիքը։

ՓՐԿԵԼՈՎ ՕԴԸ ՎԵՐԱՀԱՍ ՃԱՀՃԱՑՈՒՄԻՑ

Երբ ծառը շրշաց՝ արդեն երկնքի անվերապահ
անհուններում, ես միանգամից հասկացա
իմաստն այն խոսքի, որ մենք երբեք իրար չէինք ասել։
Ծառը ծառերից դուրս է
զգում, որ ինքը ծառ է։
Անձեռնմխելի խնձորը
ես վերցրի քո ձեռքից, եւ
ինձ թվաց, թե մենք
այն ճաշակել ենք դեռեւս Եվայից ու Ադամից առաջ։
Ծառերը հենվում են իրենց ստվերներին։ Երբ
քար էի ուտում,
նրա ճեղքի մեջ հայտնվեց մի մանուշակ, որից
ջարդվեց իմ ատամը։
Տխուր ծառ՝ որպես
Մոցարտի «Ռեքվիեմ»-ը՝
իր իսկ շիրմի վրա։
Գրելու ժամանակ գրիչս թղթի սահմաններից
դուրս է գալիս մեկ-մեկ, եւ ես
շարունակում եմ գրել անսահմանության մեջ՝
փրկելով օդը վերահաս ճահճացումներից։
Անսկիզբն սկսվում է ծաղկից, որն անպոկելի է։

ՀԱԿԱՑԱՆԿՈՒԹՅՈՒՆ

Մի բարակ թելով իմ պարանոցից կախված՝
լուսնի վրա կարող եք գրել՝ սիրում եմ։ Կամ՝
չեմ սիրում։
Բոլոր ուղղությունները սխալ են, բացի
նրանից, որով
ծաղիկները հողից բարձրանում են վեր։ Իսկ
գնդակը՝ թեեւ անվրեպ, ինձ չի հանդիպում։
Շնորհակալ եմ ինձնից՝ հանրության մեջ
մենակ լինելու խիզախումն ունենալու համար։
Երեկ հանդիպեցի մի մարդու, որի աջ ականջի
փոխարեն, ի ծնե, բջջային հեռախոս էր։
Ես գիտեի, որ դա
լինելու է, գիտեի այն օրից, երբ
երբ «քաղաքակրթությունը» երկնեց հեռախոսային սեքսը։
Ես չքանում եմ, ես չեմ ուզում լինել ծառ,
որի պարանոցից կախված է խիստ կասկածելի
լիալուսինը՝ սիրո
զուգարանային գրություններով,
որոնց մեջ ամենասարսափելին,
թերեւս, սա է. «Ի գիտություն
սիրահարների, հայտարարվում է, որ լուսինը՝ սկսյալ
ս.թ. դեկտեմբերի ...-ից, արդեն պտտվելու է
ոչ թե երկրի, այլ բոլորովին մեկ ուրիշ առանցքի շուրջ»։
Յուրաքանչյուր բառ դիրք է, ոչ թե... ապաստան։
Ջուրը դաշտի միջով հոսում է այնպես,
որ ամեն խոտ զրնգում է։

ԼՌՈՒԹՅԱՆ ԾԻՐԱՆԻ

Ես ոչ մեկի մոտ անկեղծ չեմ այնքան,
որքան մենակության հետ։ Քամին
բաղկացած է վայրի խնձորենու ծաղիկներից, իսկ
դու իմ աչքերից ես բաղկացած։
Լռությունը իմ շուրջ սկսում է դողալ,
ինչպես բարդենու տերեւները՝
մոտեցող արագիլի թեւերի տակ։
Կարոտը մոռացման սկիզբն է։ Հիշողությունս
հիմա զբաղվում է մանրանկարչությամբ, եւ սենտիմ
ենտալ աշնան վերջին վարդն
աննախանձելիորեն ինձ
վրա ծիծաղում է
փշերով, որոնք, անկասկած,
երկարակյաց են անհամեմատ, քան թերթիկները,
որովհետեւ այն, ինչ մեզ կապում-միացնում է,
ընդամենը
իմ ու քո միջեւ ընկած հեռավորությունն է։
Ծաղիկը, դիմադրելով իմ աչքերին, ապրում է իր
վերածնունդը։ Քարի
ծաղկումը, դա՝ ես եմ։ Իսկ Գեղարդն, ասում են,
ապագայի երեւակայությունն է։ Թեեւ երբեք ես
չեմ տաքանում այն կրակով, ուր իմ հուշերն են
եւ չեմ գնում այն ճանապարհով, որը
իմը չէ, ոտքերս
սովոր են միայն արգելքների։
Արեգակը նայում է թեք։ Եվ լույսի մեջ հրաժեշտի
տխրություն կա։ Ինքնակենտրոնացում։ Ես
զգում եմ վարսանդափոշու համը
շուրթերիս վրա՝
որպես գարնան շնչառություն։ Եվ ես մտնում եմ
Պարթենոն,
եւ ես գրկում եմ ծնկները Աթենաս Կույսի՝
Ֆիդիասի ծանր ժպիտների տակ, գիտեմ՝ հոգին
մութի եւ լույսի բեկորներ է։ Քո անզուսպ
գեղեցկությունն ինձ ակամա
դարձնում է բարբարոս։ Ներիր։
Սիրում եմ մեր անցած վայրերով քայլելը, այն
մի քիչ նման է քեզ հետ հանդիպելուն։ Երբ ես
հիշում եմ քեզ,
եւ քեզ մոտ
գալով՝ ես ավելի շուտ քեզ եմ վերադարձնում քեզ։
Ի՜նչ գեղեցիկ է հոշոտում եղնիկն առյուծին։ Եվ
իմ վերքից արյան տաք շիթերը
մարմանդ-մարմանդ ընկնում են
հողին՝ ինչպես ծիրանածաղկի կարմիր թերթիկներ։
Մի փետուր լողում է խորքերում, եւ ափը չի երեւում։

ԽԱՉԵԼՈՒԹՅՈՒՆ՝ ԱՌԱՆՑ ԽԱՉԻ
ՈՐՊԵՍ ՆԱԽԱԲԱՆ

Երբ փետուրը փոխվում է գրչի, բառերը կարող են
թռչել՝ հորիզոնի վրա վառվող աստղերին համընթաց
եւ իրենց
բացած ուղեծիրներով բարենորոգել
երկնային արքայությունը։

ԸՆԹԱՑՔ

Մի որդեկորույս մայր, երկաթաձողերով խոշտանգված
որդու առաջ՝
Սումգայիթում, ձեռքերը տարածել է ետ-խաչելություն՝
առանց խաչից
աքուցրիվ մազերի միջից՝ Մարիամի հայացքը
հառել է Բարձրյալին
ու ողբում-աղաղակում է եւ
նրա ձայնը՝ ժամանակի միջով անարձագանք,
գալիս է 1915 թվականի խորքերից, անապատներից
Դեր-Զորի, անհայտից։
Աճպարարի պես՝ ուշացած ժամանակն անվերջ
կրակներ է հանում բերանից։
Հոժարաձյուն գագաթներից
նահանջում են
ամպերը, կայծակները թրատում են կասկածները,
եւ մարգարիտները վերադառնում են կրկին
ծովի խորքերը։ Ի՜նչ գեղեցիկ միրուք ունեն
մեր ֆիդայիները, ամեն մեկը՝
մի Մարքս։ Իսկ «Կռունկի» տղաները՝
Ռազմիկը, Ռոլեսը, Համլետը,
Ռաֆոն, մյուսները, ձգում են
ժամանակի զսպանակները։ Ամենուրեք հիմա
լռություն է՝
կապույտի, խոտի, արեւի եւ,
ամեն ինչի մասին։
Երբ մրսում եմ օտար ճամփաներին,- գրում է Լենորը,
- San Diego-ից,-
օվկիանոսների վրայով մեկնում եմ ձեռքս
եւ Ստեփանակերտի փետրվարյան
հրապարակից (դարձյալ՝ 88թ.), ուր
կրակ էր վառել Արաքսյա տատիկը, տաքանում եմ։
Կառափնատան գոսնացած կոճղերի միջից՝
սպունգերի նման, հարցականված ու անթեք
մարդկային գլուխներ են աճում-բարձրանում։
Ժրաջան մրջյունները փորձում են սարեր
տեղափոխել իրենց կռնակին եւ
ուզում են աշխարհի կառուցվածքը փոխել, քանի որ

մայրամուտն ու արեւածագը շփոթել են իրենց
տեղերը, իսկ մարդիկ,
լույսը հավերժացնելու հույսը դեռ չկորցրած,
շարունակում են
անթիվ-անհամար դագաղներ պատրաստել
իրենց հիշողությունից։

ՎԵՐՋԱԲԱՆԻ ՓՈԽԱՐԵՆ

Երբ փետուրը փոխվում է գրչի, բառերը կարող են
թռչել՝ հորիզոնի վրա վառվող աստղերին
համընթաց, եւ իրենց
բացած ուղեծիրներով բարենորոգել
երկնային արքայությունը։
Իսկ իմ գրիչը դեռեւս փետուր է՝ թռչող արծվի թեւին։

ԳՐՈՒԹՅՈՒՆ ԼՈՒՍՆԻ ՎՐԱ՝
ՍԱՔՈՒՆՑ ՍԱՐԻՑ ՎԵՐԵՎ

Թե կարողացա ստեղծել երգն այն, որով
մայրս վերադառնալու է
նորից, ուրեմն՝
ես բանաստեղծ եմ ու երեխա։
Ես ուզում եմ ինձ մաքրել ինձանից։

ՄԱՐԴԸ ԵՎ ՈՉ ՄԱՐԴԻԿ

Մարդն սկսել է լողալ ձկներից հետո միայն։
Մարդն սկսել է հոսել առուներից հետո միայն։
Մարդն սկսել է հուր արձակել լուսատուներից հետո միայն։
Մարդն սկսել է ճյուղավորվել ծառերից հետո միայն։
Մարդն սկսել է պտղավորվել ծաղիկներից հետո միայն։
Մարդն սկսել է սավառնել թռչուններից հետո միայն։
Հետո, հետո, ամեն ինչ՝ հետո միայն...
Բայց եթե չլիներ մարդը, նրանից առաջ ոչինչ չէր լինի։

ՀԱՄԱՍՏԵՂՈՒԹՅՈՒՆ՝
ՑՈՒԼԻՑ ՀԵՏՈ, ԵՐԿՎՈՐՅԱԿԻՑ ԱՌԱՋ

Իմ ծնվելուց առաջ ինձ ընտրել էր բանաստեղծությունը։
Մնացածն արյան դինամիկա էր՝ շարժման մեջ արեւի,
սարերի եւ այն հավքերի, որոնք
ուզում էին վազանցել Մեծ քարից վեր սլացող ամպերին։
Հորս ունքամեջի մեջ
առյուծի նշանը բացվեց։
Ամենաճիշտ քայլս ծննդյան տարեթվի ու ամսի եւ,
առավել եւս՝
ծննդավայրի ու ծնողների ընտրությունն էր,
որ կատարել եմ։
Լեռան ստվերը ձգվել էր այնքան, որ
մատների ծայրով արդեն խուտուտ էր տալիս Թառամնի
ջրերը, այսինքն՝ առավոտվա
ժամը 9-նն անց էր 15 րոպե, եւ
Փունջիկ հորքուրս չորաթանն արդեն ուզում էր փռել
թոնրատան կտուրին։ Խաչի պապս՝
Սպիտակաշենում, երբ բացեց իր ձիանոցի դուռը,
միանգամից խրխնջացին 33 ձիերը, եւ նա
իսկույն հայացքն ուղղեց դեպի Արփագետուկ
ու կանչեց. «Տղա է՞»... Հայրս թունդ խմիչքով հյուրասիրեց՝
աչքալուսանքի ամեն խոսքի վրա։ Ամենագեղեցիկ բառերն
իր օրագրում նա գրեց 1948թ. մայիսի 21-ին, անփութորեն
գինին թափելով իր իսկ տողերին. «Քո հանդեպ
միայն գայլը չէ գայլ՝
եթե դու թույլ ես»։ Իբրեւ
դա ի՜նչ կապ ուներ այդ օրվա հետ, թե՞ ուղղակի
մաթեմատիկոսը հորս մեջ բանաստեղծում էր։
«Տղա՞ է»։ Այդ օրը Սաթենիկ եւ Վարդի տատիկներս
փոխնիփոխ արծաթ գոտի կապեցին
ու գնացին շենամիջի աղբյուրը՝ ջրի, իսկ
Հաբի պապս բեղերը սղալում էր այնպես, ասես
Անդրանիկ զորավարի նվիրած թուրն էր սրբում։
Ավելի ուշ, Տերյանի
ուղեկցությամբ՝
Շիրազը մտավ մեր տուն,
ձեռքը դրեց ուսիս, եւ ես զգացի, որ աշխարհում ոչինչ
այնքան դժվար չէ, որքան Վարդան լինելը։ Բայց
խոստովանեմ՝
աչքերս երբ առաջին անգամ բացել եմ, այնքա՜ն գեղեցիկ
առավոտ դեռ երբեւէ չէի տեսել։ Վերջերս,
պատերազմից հետո,
եղա գյուղում, որը լրիվությամբ ավերվել էր, եւ կանգուն

մնացած մեն ու միակ տունը, թվաց, ինձ ձեռ է առնում՝ ես
ծնվել եմ հենց այդ տանը. «Տղա է՞»...
Քո հանդեպ միայն գայլը չէ գայլ՝ եթե դու թույլ ես։
Ես հիմա ծննդավայր եմ ստեղծում ինձ համար եւ,
ծնվելուց առաջ,
ուզում եմ հասնել այնտեղ, ուր ինձ
ընտրել է բանաստեղծությունը։
05.07.08թ.
Ստեփանակերտ

ՀՈՏԻՑ ԴՈՒՐՍ
Ճամփան մեռնում է այն պահին,
երբ մարդիկ
սկսում են քայլել հոտերով։

ԱՆՀԱՍԱՆԵԼԻՆ
Թռչուններն իրենց կտուցին մի կտոր հեռու բերեցին,
եւ ես նրանով նորոգեցի իմ երազը։
Աստղիկներն իրենց կտուցին մի կտոր երազ բերեցին,
եւ ես նրանով նորոգեցի իմ հեռուն։
Անհուններն իրենց կտուցներին մի կտոր
անհաս բերեցին,
եւ ես նրանով նորոգեցի իմ նպատակը։
Հետո ես իմ տունը կառուցեցի երազից,
հեռվից եւ անհասից
եւ այնտեղ բնակեցրի սիրո բանաստեղծություններս։

ՉՈՐՐՈՐԴԸ՝ ԵՐԵՔԻՑ

Երբ հույս եմ պահում իմ մեջ,
ինձնով չի խտանում
խավարը։ Բոլորս, ի վերջո, բաբելոնյան
աշտարակաշինարարներ ենք, հուշն ենք ինքներս մեր
եւ մեր նախնիների։
Անանուն հասցե։
Ես նկարում եմ ձգողությունը երկու ծաղիկների
միջեւ՝ արթնացող
գույների մասնակցությամբ։ Իսկ գետերի կորսված
տեսողության վերականգնումը, դա՝ իմ ձայնն է։
Քնքշությունը նույնպես դաժանություն է,
սակայն՝ խիստ յուրօրինակ։ Ամեն
ինչ աշխարհում լեզու ունի, ոճ ու բույր,
ծաղիկների այբուբենը
սկսվում է քեզանով։
Անզուգական վիշտ։ Աներկինք ամպեր։ Եվ
ծովը չի կարողանում հասնել ինքն իր ափին։
Երեք աստղերից չորրորդը՝ նվիրել եմ
քեզ, եւ պարզվում է, որ
չորրորդն է աստղն իսկական։ Ես երբեք եւ
ոչ մի ժամանակ
գնացքով ճանապարհ չեմ գնում կամ՝ ի՞նչ իմաստ ունի
գնալ, երբ գիտես ուր ես հասնելու,
եւ հետո՝ էն գլխից հայտնի է, թե պատուհանից
ինչ է երեւալու։
Ճշմարտությունն այն չէ, ինչ հնարավոր է լինում
ասել։ Իսկ մարդ մենակ է
մնում միայն այն ժամանակ, երբ ինքն իր հետ չէ։
Քիչ է մնում, որ ծաղիկը դու լինես. արեւալույսի
ընթացիկ փոփոխականության յուրաքանչյուր
բեկման մեջ՝
կեսօրին,
մայրամուտին... մի նոր տեսք է ստանում ծաղիկը։ Առավել
ինքնատիպ գույն է հագնում սակայն, երբ բուսնում է
այդ ժամանշանների միջեւ ընկած տարածքներում։
Թող լինի այն, ինչը չի լինում։

ԽԱՂ
Թիթեռն իջել էր ծաղկին, երբ փորձեցի
բռնել, նա ծաղկեծաղիկ թեւելով՝
փախավ - հեռացավ։
Թիթեռն իջել էր աստղին, երբ փորձեցի
բռնել, նա աստղեաստղիկ թեւելով՝
փախավ-հեռացավ։
Թիթեռն իջել էր ժամանակին, երբ փորձեցի
բռնել, վայրկյանից վայրկյան թեւելով՝
փախավ-հեռացավ։
Երբ արդեն հողի տակ էի ես, զգացի, որ
մի թիթեռ իջել է իմ շիրմաքարին,
ինչ էլ որ արի կամ չարի՝ նա չհեռացավ։

ՀԱՄԱՆԵՐՈՒՄ
Խոտը հիշում է մի բան (ի՞նչ), որն
իրեն ծաղկեցնում է։ Ես
ետ եմ կանչում բառերին, որ արդեն ասել եմ,
դրանք փաթաթում եմ ծաղիկների ստվերաշորում
ու վանք եմ տանում՝
սուրբ քավարանում մոմի փոխարեն
վառելու համար։
Ոչ մի բառ կամ ծաղիկ
հարմար չէ, որով կարող էի ասել այն, ինչի
մասին, գուցե լռելն ավելի ճիշտ է։ Պահը
բացակայում է։ Ես
ծաղիկները շուրթերիս առա՝
բուրմունքը բանաստեղծելու համար եւ, հանկարծ,
ծաղիկներն ինձ կերան։ Եթե
քեզ թվում է, թե
դու ինձ սիրում ես, ուրեմն՝
ես հաստատ ես չեմ։ «Ես
աղբյուրի մոտով ծարավ անցա, ամաչեցի ջուր
խմել, որովհետեւ նրանք, ովքեր ինձանից
առաջ էին քայլում,
ընկել էին այդտեղ՝ չհասած
աղբյուրին» (զինվորի իմ հուշերից)։
Մտաբերեմ բոլորովին
ուրիշ, ուրիշ մի պատմություն.
երբ ինձ դատապարտեցին

գնդակահարության, բոլորը
ձեռք բարձրացրին՝ արժանի է, բոլորի մեջ՝
նաեւ ես։ Արդար վճիռ էր։ Բայց ո՜նց էի
ցանկանում՝ մեկը,
ով էլ որ լիներ,
գոնե մեկը ձեռնպահ մնար։ Սիրում եմ
մասնակցել տաք ցլամարտերի,
նույնիսկ՝ եթե դա լինի կարգավիճակով
ոչ թե դիտորդի
կամ մատադորի, այլեւ՝ հենց ցուլի։
Իսկ երկնքին նշան բռնելուց առաջ՝
փորձում եմ հասկանալ
հավքերին, որոնք
անգամ ամպոտ օրվա մեջ արեւ են տեսնում։
Ես պարզապես ուզում եմ իմանալ այն ամենը, ինչ
բոլորը գիտեն, այլապես ինչպե՞ս
իմանալ եւ այն, ինչը որ ոչ ոք դեռ չի իմանում։

ԽՆՁՈՐԵՆՈՒ ԱՅԳՈՒՄ
-Այս խնձորն այնքան սիրուն է, որ
քիչ է մնում
ատամներ բուսնեն,-
գրեց ալեհեր պոետը
խնձորենու տերեւների վրա
եւ նվիրեց մի աղջկա։

ՈՒՇԱՑԱԾ ԹՈՒՂԹ՝ ՄԻ ԱՂՋԿԱ, ՈՐՆ
ԻՆՁ ԱՅԼԵՎՍ ՉԻ ՀԻՇՈՒՄ

Անմեղությամբ նայիր ինձ՝ հեռվի՜ց-հեռու, որ
հանկարծ մեղավոր չերեւամ։
Ինձ մոտ չեմ։ Մենություն, ուր
բարձրանում է տատասկը վայրի։ Իսկ հույսը
ձգվում է ավելի, քան
իմ ճամփան է։ Ինձ թվում է, թե
արեւը սերվել է լեռան գագաթին բուսնող
ծաղիկներից եւ
իր մենությամբ լցնում է երկնքի
անափ անապատները։
Մինչեւ մի հավք չի կանգնում ինչ-որ թփի վրա
ադամամութին ու չի երգում, արեւը
դուրս չի գալիս։
Վաղը միշտ ուշ է լինում։ Ու չեմ
զարմանում, թե ինչպես է գինու բաժակը
հանկարծ սկսում ջերմանալ՝ քո տաք շուրթերին դեռեւս
չհասած։
Թեեւ մեր բոլոր դաշտերը հիմա
ռազմադաշտեր են, սակայն
դա ամենեւին էլ չի նշանակում, թե
այնտեղ ծաղիկներ չեն բուսնում։
Ես մի օր կգամ։ Իսկ երբ
գրիչ եմ վերցնում, ուրեմն,
արդեն ճանապարհ եմ ընկել եւ կարող եմ այս աշխարհում
հասնել ամենուրեք,
բացի այնտեղից, ուր դու փնտրում ես ինձ։
Ի դեպ, քարտեզներին չեմ դիմում իմ ճանապարհին,
ոչ էլ նշաններին երթեւեկության,
բանաստեղծությունը դրանք
շպրտել է մի կողմ՝ վաղուց, շա՜տ վաղուց։ Ես
առաջնորդվում եմ հոգու
սլացքներով։
Ես հրաժարվում եմ քեզ մոտ բերող բոլոր
ճանապարհներից, որ բաց են արդեն,
ես ուզում եմ հայտնագործել մի նոր
ուղի, որով առաջինը ես եմ գալու դեպի քեզ։
Իմն են աշխարհի բոլոր չբացված ճանապարհները։ Ի՜նչ
լավ է, որ այլեւս ինձ չես հիշում, այդպես ավելի անմեղ ես։

ՀԵՆՑ ԱՅՆՊԵՍ

Վայրկյանները գնացքի հեռացող պատուհաններ են, եւ
չենք հասցնում տեսնել այն, ինչ պիտի
երեւար։ Եվ մնում է միայն հիշեցնել,
հենց այնպես,
որ...
ներեցեք, վաղուց հոգնել եմ «համեցեք»-ից ու «անուշ
լինի»-ից, պարզապես ուզում եմ խոնարհվել մինչեւ
գետին ու,
շուրթերս ջրի մեջ սուզած, մարել ծարավս։ Կողքի
թփերից վեր թռչող հավքի թեւահարումից օրորվող
ստվերների տակ։ Թաց խոտերի միջից
պլշած աչքերն ինձ հառած գորտի հայացքում։
Հենց այնպես,
որ...
առանց «բարեւի» ու «բարի գալուստ»-ի, մեկ-մեկ
ուզում եմ ափս
դնել Ուիթմենի ձեռքին, անմահության ի՜նչ հուշարձան, ու
զգալ, տեսնել, թե ինչպես է Ամազոնը հիմա ոչ թե արեւմուտքից
արեւելք, այլ արդեն բոլորովին հակառակ
ուղղությամբ հորդում. խոսքը, սակայն, դեպի արեւն է
հոսում միշտ՝ ուր էլ ասվի։
Հենց այնպես,
որ...
երբ չեն կարողանում լռեցնել, սպանում են խոսքը, եւ
նա դառնում է հավերժորեն անլռելի (ես խուսափում եմ
այն վայրկյաններից, ուր Վարդանը ես չեմ)։
Հենց այնպես,
որ...
պատվանդանները սովորաբար ավելի բարձր են լինում,
քան արձանները, որոնց նրանք
բարձրացնում են իրենց ուսերին, իրենցից բարձր։
Հենց այնպես,
որ...
եթե քար եմ անգամ, ապա չեմ ուզում լինել այն ավելորդ
մասերը, որոնց այնքա՜ն թեթեւությամբ Միքելանջելոն
կտրում- հեռացնում է՝
ուզած քանդակը ստանալու համար։
Հենց այնպես,
որ...
բանտարկվածության առաջին նշանը, դա հենց
ազատության
բարեբանումն է, իսկ լինել ժողովրդի հետ,
նշանակում է՝ ետ մնալ
ժողովրդից, ժողովրդի հետ նա է, ով ժողովրդից
առաջ է անցնում։
Հենց այնպես,
որ...
աշխարհում, միակ մարդը, որին հաջողվել է
Բայրոն լինել, դա հենց ինքը՝ Բայրոնն է, միայն թե՝
որոշ վերապահումներով։
Կարծում եք՝ հե՞շտ է, ասենք, խոտի համար՝ միլիարդավոր
խոտերի մեջ լինել այն միակը, որ
ինքն է։
Հենց այնպես,
որ...
Նոստրադամուսի կանխատեսումներում
Նապոլեոնն ավելի
ինքն էր, քան ինքը, եւ որքան նա
«Մարգարեությունները» գլխա-

տակին քնեց ու արթնացավ, միեւնույն է,
չկարողացավ շրջանցել
մարգարեի «կանխատեսած վախճանը», որ իրենն էր։
Ինքը չկարողացավ ինքը չլինել։
Հենց այնպես,
որ...
Մի «Հենց այնպես» եւս, առանց
«որ»-ի.
թե ուզում ես ձայնս հասանելի լինի քեզ, ավելի հեռացիր։

ԳԻՇԵՐԱԾԱՂԻԿ

Ձեռքերս շոյում են տարածքները, ուր
դու էիր մութով, եւ
մատներս համբուրում են հուշի փշուրները։
Մութը լիքն է խնձորածաղկի
արծաթով, եւ
աչքերս գիշերային մեղուներ են։
Խոռնաղբյուրի ջրից մի կաթիլ եմ ուզում՝
ուսիդ իջած հավքի կտուցով մեկ...
Փակեմ
պատուհանս,
աստղերը երեւի ուզում են
քնել։
Ժամանակն ուտում է ինքն իր վայրկյանները,
հեռավորության ճերմակ վարագույրները
բռնկվում են խելագար բոցերով անհայտի, եւ
աչքերս հորիզոնում հասունացնում են արեւը։

ԵՐԿՈՒ ԵՎ ԵՎՍ ՄԵԿ
ԵՐԱՆԻ՝ ՄԻԱՍԻՆ

Երանի բանաստեղծությանը, որ
ինքն է քո ճանապարհը,
երանի մանուշակներին, որ
բուսնում են քո երգի լուսանցքներում,
եւ երանի քո աչքերին, որ
գուցե բառեր են պոետի։
ԸՆԾԱ
Մեղուն իջնում է ծաղկի ստվերին.-
փետուրներից հյուսում եմ երկինք,
կարոտներից ճանապարհ եմ հյուսում,
լեռան ձյուներից հյուսում եմ հորիզոն,
եւ որպես ընծա՝ նվիրում եմ քեզ։
Անունս մտել է տուն, ես դեռ դրսում եմ,-
առուներից մանկություն եմ հյուսում,
լեռներից հյուսում եմ հորիզոն,
անհունից երեւակայություն եմ հյուսում,
եւ որպես ընծա՝ նվիրում եմ քեզ։
Հեռուն հավքերի շարքին է դասվում,-
մանուշակներից հյուսում եմ աչքեր,
խավարից աստղիկներ եմ հյուսում,
հուշերից հյուսում եմ իրիկուն,
եւ որպես ընծա՝ նվիրում եմ քեզ։
Վայրի խոստումներ է բաժանում հույսը,-
ժպիտներից հյուսում եմ վերադարձ,
սպասումներից հյուսում եմ տարիներ,
թռչունների երգից հյուսում եմ արշալույս,
եւ որպես ընծա՝ ցրում ամենուր։


ՏԱՐԻՆԵՐ
Կանացի ներողամիտ մի ժպիտ՝
սուր շեղբի պես
խրվում է ծառաբնի մեջ, որը ես եմ։
Ես արդեն դժվարանում եմ
քարշ տալ
դաժանորեն ծանրացած իմ ստվերը։
Հանգուցյալներին հողում ամփոփելիս՝
զգույշ, խնդրում եմ, որ չանցած
ոչ մի ճանապարհ հանկարծ չմնա հողի տակ։

ԹԵՎԵՐԴ՝ ՇՈՒՐԹԵՐԻՍ ՎՐԱ
ԿԱՄ
ԳԻՇԵՐԸ՝ ԳՆԴԱՍԵՂԻ ԾԱՅՐԻՆ

Կնոջ մարմինը ես քանդակում եմ միայն
մոմից, որից մեղրը դեռ չի քամվել։ Իսկ
խոսքն այն, թե իբրեւ
Եվային արտաքսել են դրախտից, բոլորովին
չի համապատասխանում իրականությանը,
քանի որ ուր էլ գտնվի Եվան,
դրախտը հենց այնտեղ է։
Ծառի հասցեն երկինքն է, ուր բուրում են աստղերը։ Եվ
իմ սերը կապ չունի սրտի հետ,
որովհետեւ ես մեր
հանդերի ծաղիկներով եմ
քեզ սիրում, մանկության ջրվեժներով,
ուր կորցրել եմ
վարտիքս, արահետներով, ուր
ամեն տերեւ ոտքիս
տակ փռված աղջկական ափ է հիշեցնում,
ուր չի հասնում ոչ մի զանգ փարիզյան
Գրեւի հրապարակից,
եւ մանուշակների հովտում
Կորրինայի փոխարեն ինձ
դիմավորում է միրհավը։

Երաժշտությունը արագացնում է ծառերի բողբոջումը,
ճանապարհների զուգավորումը,
իմ ու քո շշուկները
նույնպես անմասն չեն մնում այդ ամենից, թեեւ
խոստովանենք՝ ծաղկափոշոտման
մեջ քամին մի քիչ ավելի
սեքսուալ է իր հակումներում ու գեղեցիկ։
Իսկ հեռու
տարածքները ցրվող մշուշներ են, եւ անցյալը՝
աչքերից դուրս,
հավաքվում է այնտեղ, ուր
ոչ մեկը ոչ մեկին չի կարող հանդիպել։
Ես բռնեցի թեւդ եւ նույն պահին զգացի, որ մարդու
մեծագույն ստեղծագործությունը,
դա իր ձեռքերն են։ Եվ
չկա ավելի խորդուբորդ տարածք, քան
սպիտակ թուղթն է, որի վրա գրում եմ,
այն կարծր է, ինչպես ռոք քարը, որին
հատընտիր բառեր էին քանդակում
իմ նախնիները։ Եվ ես ահա՝ ինչո՞ւ
հաճախ նշաններ չեմ օգտագործում,
խոսում եմ միայն
բառերով անավելորդ՝ ինքս
դառնալով ֆենիքսյան
մի արձան, որի միջով հավերժորեն
հոսում է Նեղոսը։
Տարածությունը ալիքվում է տերեւների թրթիռներից,
եւ լճակը
լուսնաթելի կծիկը հավաքում է դանդաղ։
Լուսին։ Դաժանորեն անմենակ։ Մեկ-մեկ թվում է,
որ սա այն
պահն է հենց, երբ ուր-որ է պիտի մեռնեմ։
Իմ ափի մեջ
թռչող ասուպների հետ
հայտնվում է մի ձկնիկ, որը քիչ է մնում, թե
դու լինես։ Երբ քեզ գրկողը ես չեմ, խնդրում եմ
նույն այդ պահին ինձ մի հիշիր, թե չէ
ծնվելիք զավակներդ կնմանվեն ինձ։
Երկրորդ անգամ, իհարկե, չես կարող մտնել
նույն գետը, համաձայնում եմ
Հերակլիտի հետ, մանավանդ՝ երբ առաջին
անգամ խեղդվել
ես այնտեղ։ Քեզանով երկնքի
կապույտը դառնում է
անսակարկելի։ Առյուծների աչքերից
կրակ եմ փախցնում
բառերի համար եւ ժայռի վրա
պատրաստում եմ մի
ներկայացում, որը երբեք չի
կայանալու՝ հանդիսատեսի
բացակայության պատճառով։ Սերը
հանճար է, իսկ
հանճարը մանկություն

չի ունենում, քանզի մանկություն է
նրա ամբողջ կյանքը՝
սկզբից մինչեւ անվերջություն։
Ես քո մարմինը քանդակում եմ միայն
մոմից, որի մեջ մեղրը դեռ հասունանում է։ Իսկ
խոսքն այն, թե իբրեւ
Եվային արտաքսել են դրախտից, բոլորովին
չի համապատասխանում իրականությանը,
քանի որ Եվան ուր էլ գտնվի, դրախտն այնտեղ է։
ԱՐՑԱԽ
Երկրիս սահմանները
ճշտելու համար՝
որպես չափման միավոր,
ընտրում եմ
սերը։ Եվ... չկա
Արցախից ավելի մեծ մի երկիր,
Արցախից ավելի հզոր մի հայրենիք։

ԱՆԶՈՒՅԳ ԾԱՂԻԿ

Երգելու ժամանակ բառերը մեռոնով բուրում են՝ որպես
Երուսաղեմից եկած ոտաբոբիկ աղջիկներ եւ
իմ մեջ շարականվում են։ Կարեւոր չէ, թե երգն ինչի
մասին է։ Եվ ոտքերիս տակ բացված անդունդը
փակվում է՝
ինձ ուղեկցող թռչունների լայն բացված
թեւերով, եւ ես ակամայից դառնում եմ հորինողն
արեւի։
Ամեն ինչ աշխարհում լինում է լույսի կամ
մութի համաձայնությամբ,
նույնիսկ՝ նռան եւ օձի հաղորդակցությունը։
Իսկ երբ
ուզում է կողքի թռչնուհուն սեր խոստովանել հավքը,
թեւերը բացում, մի անսովոր պտույտ է գործում
երկնքում՝ նորից իջնելով նույն ճյուղին։ Թե
թռչնուհին
այդ ընթացքում չի հեռանում՝ առաջարկն
ընդունված է։
Հովտում, ուր գմբեթի խաչը ստվեր է ձգում ամեն օր,
վաղ առավոտից,
աճում է անզույգ մի ծաղիկ, որ ցանկացած պահի
կարող է
թերթերը բացել, շողարձակել, վերափոխվել
մի դիցուհու՝
եթե անսխալ արտաբերես նշանաբառ դարձած
նրա անունը, որը
գիտե միայն ծաղկի գլխավերեւում գտնվող աստղը։
Սակայն,
ավա՜ղ, այդ աստղը երկնքում ծագում է հազար
տարին մեկ։
Քնելուց առաջ մշտապես ուռենու դալար շյուղեր եմ
դնում բարձիս տակ,
որ երազում խուսափեմ Մարքսին, Լենինին,
մերկ կանանց
հանդիպելու էպիկուրյան մղձավանջներից,
տեսություններից
նրանց՝ լեզվի, սիրո, կապիտալի եւ, մանավանդ՝
մահվան
մասին։ Եվ զարթնում եմ խաղաղ, իմ Պեգասի
ռունգերից ելնող
քամին սկսում է հողմաղացը շարժել
Արցախ հասած լամանչեցու։
Լուսինը քաղաքամերձ հոլիկում գիշերաժամի ստեղները
սեղմում է։ Ես թելի ծայրին շարում եմ սերը,
ատելությունը, երազը
եւ կախում եմ քո պարանոցից, այդպես ավելի
նման ես քեզ։ Դու
նվագ ես չհորինված։ Բայց, ափսոս, առավոտը
մայրամուտից միշտ
կարճ է տեւում, եւ դու դեռեւս չես ծնվել
եւ դու շարունակում
ես անվերջ ուշանալ։ Եվ ճյուղին իջած հավքը
բան ունի ասելու։

ՏՈՂԵՐ՝ ՉԿԱՐԴԱԼՈՒ ՀԱՄԱՐ

Ինձ արարող Աստվածների իմացությամբ,
թե՝ չիմացությամբ, այնուամենայնիվ,
տեղի տվի. չպիտի ես աշխարհ գայի, բայց
քանի որ արդեն պատահել է դա, իմ կամքից անկախ
հորինում եմ սարեր, սերեր, անտառներ ու հեռուներ,
երգեր եմ
հորինում, որոնք ոչ մեկին պետք չեն, թերեւս։ Ավելի լավ չէ՞
հետեւել, ասենք, երկնքով թռչող
հավքերին, որ գուցե իսկապես լո՞ւր ունեն,
վրձնին, որ կտավին հալվում է, երբ աղջկա
կոնքերին է հասնում,
մանկանը, որ իրիկնաժամին ուզում է գրկել արեւը՝
մայրամուտը կասեցնելու համար,
Հուլիոսին, որ դիտում է երկրի ընթացքը՝
ինքն իր տապանաքարին հենված,
առվին, որի խոխոջը լսելի է նաեւ խնկածաղկի
ցողունի մեջ,
բառին, որ վեհափառն է միակ եւ առաջնորդը
համայն լռության,
երկրին, որ շագրենու կաշվի նման կուչ է գալիս,
երբ սահմաններ են գծում,
ջրվեժին, որ ժայռից պոկվելիս, հեքիաթի ճերմակ
ձիեր է քանդակում,
արտույտին, որ լռելով՝ կարեւորում է իր երգի
հասուն մեղեդին,
ձյունին՝ համառորեն իջնող թարթիչներիդ, որ
ուզում է համբույրներով վերցնեմ,
աղավնուն, որի բույնը հյուսվում է միայն Նոյյան
ձիթենու շյուղերից,
տերեւին թզենու, որ թռչում է գորգի նման եւ Եվային տանում
այնտեղ, ուր նա կամենում է,
կռունկներին, որ գիշերային շնչառությունն են հեռու,
անհայտ երկինքների,
խոտին, որի տերեւները ուիթմենյան
տիեզերք են նախանշում։
Այնպես կուզենայի տեսնել ինձ արարող
Աստվածների վերադարձը, եւ
նրանց համար կարդալ իմ այն դեռեւս չգրված
բանաստեղծություն ը։
Ահա հայրս՝ կիսադեմով հենված
խնձորենուն. «Ժամանակը կորցնում է նրանց,
ովքեր ժամանակ են կորցնում»։
Մեծ Ձորագետը, որ համահեղինակն է իմ
բոլոր երգերի, վանկարկում է մորս ձայնը.
«Մարդկանցից, որ
երբեք չեն սխալվում, զգուշացիր, որդիս, իսկ ով
վրիպել գիտե, նրան օգնական լեր, ձեռք հասցրու»։
Ես եղանակից եմ գուշակում, որ ինչ որ
մեկն ուր-որ է, գալու է։ Եվ ծխախոտի
մի շարժվող կրակ
անծանոթ նշագրեր է գծում մոտեցող գիշերում։

ՓՇԱԼԱՐԵՐԻՆ
ՓԱՐՎԱԾ ԾԱՂԻԿՆԵՐ

Թռչունները որ
անցնում են երկնքով
սահմաններ չեն ճանաչում
Երեխաները որ
ճախրում են թռչուններից բարձր
սահմաններ չեն ճանաչում
Աստղերը որ
հսկում են ընթացքը թռչունների եւ
երեխաների սահմաններ չեն ճանաչում
Սահմանները հորինում են մարդիկ
սահմանալարերի փշերը նույնպես
եւ նրանցով բարուրում են հայրենիքները

ԱՆՈՒՆՆԵՐ
Երբ ինձ բարեւ են տալիս,
ինձ լավ եմ զգում այնքա՜ն,
ասես ինձ մոտ քո անունն է հնչել։
Իսկ երբ ես եմ բարեւ տալիս,
մտածում եմ մեկ-մեկ, տեսնես՝
լսողի մոտ ո՞ւմ անունն է հնչում։
Եվ տխրում եմ, երբ մարդիկ
հաճախ չեն տեսնում
այն, ինչը երբեք չի երեւում։


ՄԱՐԴԱԿԱԶՄՈՒԹՅՈՒՆ՝
ԱՆՀԱՅՏԻ
ԲԱՂԱԴՐԱՏԱՐՐԵՐՈՎ

ՄԱՐԴԸ բաղկացած է դրախտածառի
սպասումներից, աղբանոցի
քրջերից, ժամանակից, լուսնի թաքնարաններից,
կրակներից, որ դժոխքը միշտ ջերմ են
պահում ու բանուկ,
ճանապարհներից, ծննդատնից, հարսանքատնից,
գերեզմանատնից, քաոսից, խարդավանքներից,
լույսից։
ԼՈՒՅՍԸ բաղկացած է անհայտից,
ջունգլիներից, խնձորածաղկից,
ճահիճներից, օձերից, աստղերի
հեռավորությունից, մաղձից,
անդունդների մերձությունից,
դավաճանությունից, ցավի
անակնկալ հայտնություններից, անսպեղանի
երգից,
վաղորդյան խավարից, անկասելի
ընթացքից, փոշուց։
ՓՈՇԻՆ բաղկացած է թագավորներից ու
բուրգերից, աշխարհի
ամենամեծ զորավարներից, զորքից, ամենշքեղ
սիրուց ու երազներից,
հարեմներից, հավատարմությունից ու
կուռքերից, տաճարներից, երբեմնի հավերժականից,
մոլորակներից ու ոչնչից, մի խոսքով՝

ՄԱՐԴՈՒՑ ու ԼՈՒՅՍԻՑ։
ՀԱՅԱՍՏԱՆ

Ինչքա՜ն անպաշտպան կլինեիր, Հայաստան, եթե հանկարծ
թշնամիներ չունենայիր (չի էլ հնչում՝ անոսոխ հայրենիք), եւ
հիմա որքան անպարտելի ես,
Հայաստան։
Ոսոխների քանակական հարաբերությամբ՝ աշխարհի
ամենահզոր
տերությունն ես եւ՝ ամենամեծ (N 1)։
Ի դեպ, ի՞նչ են ոռնում մեր տունը սեփականած
հարեւանները, գրեթե՝ «հայրենի»
ոսոխներ,
որ հիմա էլ ելել են հողին տրված մեր հիշողության դեմ ու
մնացել շիվար,
որովհետեւ հիշողությունը սերմ է, որ երբեք չի փտում,
100 դար էլ թե փակի տակ մնա, մեկ է՝
մի օր ելնելու է
ծիլ-ծիլ սրերով՝ որպես վերադարձն այն ամենի, ինչը
երբեք չի կորսվում։
Հայաստան,
ինչպե՞ս ապրեմ այսօրը, որ այն վաղվա
վրիպումը
չդառնա։
Ուզում եմ նենգ ու ստոր չլինեն թշնամիները,
ուզում եմ դու լինես ավելի անհաղթելի,
ուզում եմ դու լինես ավելի Հայաստան ու միշտ՝ ամենա...,
այսինքն՝ պարզապես Հայաստան։

ԱՐԵՎԸ ԾԱԳՈՒՄ Է ՔՈ ՀԱՍՑԵՈՎ

Իմ անունը ես թողել եմ ամպերում, այն
կաթիլ-կաթիլ մաղվել է դաշտերին,
հիմա ծառերը, խոտերը, ծիլ, ծաղիկ ու փուշ
հողից բարձրանում են իմ հասցեով։
Իմ անունը ես թողել եմ արեւի վրա, այն
շող առ շող թափանցել է հավքերի մեջ,
երազավորվել է նրանց երգում ու թեւերում,
թռչունները դեպի արեւ են թռչում իմ հասցեով։
Իմ անունը ես թողել եմ մարգարիտներում, այն
աստղերի հետ թափվել է խորքը ծովերի,
եւ մեր լեռների գետերն ու աղբյուրները
հեռաստաններ են վազում իմ հասցեով։
Իմ անունը ես թողել եմ փողոցում, այն
լույսի ընթացքն է մեր աչքերում, առանց որի
մութ կլիներ
եւ մեր տեսածներն անիրական ու անստվեր կլինեին,
արեւն ամեն օր ծագում է քո հասցեով։

ՄԵՐԿՈՒԹՅՈՒՆ

Ինչպե՞ս փոխել ապրած կյանքը,
որից այնքան դժգոհ եմ ես։
Ճամփան անցավ, օրվա կառքը
քարշ է տալիս մի մեծ խավար։
Գիշերը մութ, սեւ ցնցուղ է
ժայռուտներում՝ ողորկ ու մերկ...
Մաշված կառքը վազանցում է՝
փոշին թողած աչքերիս մեջ։

ԵԼՔ

Ճանապարհին նա չէ, ով ճանապարհին է,
այլ նա,
ով ճանապարհը կրում է իր մեջ։ Եվ
թռիչքները միշտ անկրկնելի են, իսկ
անկումները՝ մեկը մյուսին չափազանց նման։
Դրախտում նա չէ, ով դրախտում է,
այլ նա,
ով դրախտը կրում է իր մեջ։ Եվ
գարունը ծառի վերադարձն է, իսկ ոչ գա-
րունը... պարզապես՝ ոչ մի եղանակ։
Ցավի մեջ նա չէ, ով ցավի մեջ է,
այլ նա,
ով իր մեջ կրում է ցավը։ Եվ
ծովը սիրո վավերացումն է, իսկ
հիշողությունը՝ անձնագիրը լույսի։

ԱՄԵՆ ԳԻՇԵՐ
ԵՐԿՆՔԻՑ ՄԻ ՍՊԻՏԱԿ
ԹԵԼ Է ԻՋՆՈՒՄ

Հեռուների իշխանությունը սկսվում է
լեռնագագաթներից, իսկ
այնտեղ, ուր ոչ ոք չի հասնում,
կարոտը ձնծաղիկներ է աճեցնում։ Քաղաքակրթությունն
իմ մեջ ուտում է մաքրությանը,
որ ինձ հետ բերել եմ քարայրից։
Գետերը ծով են հասնում՝ ապահովելով հետադարձը նրա։
Իր ուրվաստվերի
վրա է սուրը կաղապարել
մարդը՝ որպես կրկնություն,
խաչը նույնպես. Ինքնահաղթահարումը
սովորական վիճակն է իմ, մանավանդ՝ երբ
դու ինձ մոտ ես։
Ամեն գիշեր երկնքից մի սպիտակ թել է իջնում,
թելի ծայրին՝ մարդու
վիթխարի մի կմախք,
որը պարում է լեռան վրա՝ իրեն
բարձունքներում դիմավորած երկարացողուն
ծաղիկների հետ,
ինչպես Դալիի վրձնած կտավին, սակայն՝ Լեոնարդո
Դա Վինչիի ճշգրիտ
հաշվարկներով... Հույսը ճանապարհ է ընկել դեպի
ապագայի գիշերները։ Իսկ մենք
ոչ թե սպասում ենք, այլ,

ավելի շուտ՝ խաղում ենք մեզ տրված վայրկյանները։ Ես
միշտ սխալվում եմ ընտրությանս մեջ։ Ինչ
նյութի ձեռք եմ զարկում՝
ինձանով կայանում է այն։ Ավելի քիչ
գիտեմ այն, ինչը,
թվում է, ամենից լավ եմ հասկանում։ Լույսը բնակվում է
մեղեդու մեջ, որը
դեռ չի հնչել։ Եվ սերը
միակն է, որ անխնա խաբում է բոլորին։
Հեռուների իշխանությունը սկսվում է ամենախորը
ձորերից, եւ այն բարձունքներում, ուր
ոչ ոք չի հասնում, աճում է քարայրների հիշողությունը։

ՎԱՐԴԸ, ՈՐ ԲՈՒՍՆՈՒՄ Է 1000 ՏԱՐԻՆ ՄԵԿ,
ՄԱՍԻՍՆԵՐԻ ՁՅՈՒՆԵՐԻ ՄԵՋ

Որպես նախերգանք
Բարձր լինելու
առաջին նախապայմանը
ցածր չլինելն է։
Ընթացք իմաստասիրական
Եթե մահը սուտ է, հետեւապես
գոյություն չունի նաեւ դրախտ, ուր բարի մարդիկ
իբրեւ հայտնվում են
վախճանից հետո։
Միջանկյալ բաժին (ովքեր չեն ուզում՝ կարող են չկարդալ)
Ծերություն՝ աչքերս
ամեն օր ձյուն են
ուտում։ Օգոստոս է։
Կրկին՝ ընթացք իմաստասիրական
Եթե մահը սուտ է, ուրեմն՝ չի կարող լինել
նաեւ անմահություն։

Պատմական էքսկուրս կամ՝ նմանություն
Մասիսների ձյուներում երեկ պատահաբար
աչքովս ընկավ Նոյի հողաթափերից մեկը,
ինչ որ աղջկա հասցե կար վրան։
Վերջաբանի փոխարեն
Այնուամենայնիվ, հիշենք՝
ափսոս անհմահություն, որ
գալիս է մահից հետո։

ՀԵՏԳՐՈՒԹՅՈՒՆ
Կյանքը ճեպազրույց է անհայտի հետ։

ՄԻ ՏՂԱՅԻ՝
ԾՆՎԱԾ ԱՐՑԱԽՅԱՆ ՊԱՏԵՐԱԶՄԻ
ՏԱՐԻՆԵՐԻՆ

Ներիր, ներիր, զավակս, որ առաջինը
քո հայրը չի քեզ դիմել
«զավակս» բառով։
Եվ ներիր, որ այլեւս երբեք չի դիմելու։
Ներիր, որ ապրելը, առավել եւս՝ մեծանալն անհայ՛ր,
դժվար է ու դաժան։ Դիմացիր, խնդրում եմ։
Եվ հիշիր՝
երջանկություն է, գոնե, ովքեր հասցրել են ծնվել։
Ներիր, որ աշխարհ գալուդ բերկրանքի ճիչը
իր մեջ ունեցել է, ավա՜ղ,
նույն պահին աշխարհից գնացող հորդ ցավը։
Բայց դու ծնվելու համար սխալ պահ չէիր ընտրել։

ԵՎԱՆ ԵՏ Է ՎԵՐԱԴԱՐՁՆՈՒՄ
ԱԴԱՄԻ ԿՈՂՈՍԿՐԸ

Հուշատետրիս մեջ մի մենավոր օր կա, որը դեռ չի
եկել։ Մի քանի կոպեկով
կոմերցիոն խանութից («Շամիրամ»)
գնում եմ «Գրպանի միջուկային ռումբ» եւ
շվացնելով անուրախ մի եղանակ՝
անջատված,
անտարբեր ու գռեհիկ, ինձ համար քայլում եմ։
Գիշերը Եվան ոչ թե նվիրվել է, այլեւ, Տիրոջ հայացքի
տակ, իրեն՝ ետ վերադարձվող կողոսկրի պես,
անտրամադիր նետել է Ադամի առաջ,
իբրեւ՝ կրծմրծվելու,
դրանով իսկ՝ Ադամին դավաճանելով՝
նույն այդ Ադամի հետ, թզենու թանձր շվաքում։
Աշխարհի վերջը եկել է, որովհետեւ տղաները Տողում,
Գետավանում , Ավետարանոցում եւ այլուր,
կարողանում են այլեւս չսիրել
աղջիկներին։ Հա-
նուն սիրո, քանի որ խուսափում են սոցամուսնությունն
երից՝ ինչ-որ
չափով քաղաքականացված։
Դատարկվող մեր շեներում հազարամյա ծերունիները
մտել են իրենց մանկության օրորոցները՝ լաց
ու անտերությունից կապտած, խեղդվում են,
ոչ ոք չկա,
որ օրորի նրանց... Կմնան այդպես,
գուցե այնքան,
մինչեւ որ օրորոցագողերը կգան ու
կտանեն նրանց։
Մի մաշված, բարակ անձրեւաթելից կախել է իրեն
երաշտ տարվա գիշերը։ Իսկ ահա
Լեւ Նիկոլաեւիչ
Տոլստոյը, տեսեք, դատի է
կանչում Բեթհովենին՝
գաղտնազերծելով նրա
«Կրեյցերյան սոնատ»-ում
թաքուն տեղադրված արյունոտ սուրը։
2005թ.

ԱՆՍՈՎՈՐ ԱՐԵՎ

Երբ քեզ սիրում էի, եւ
անձրեւ էր գալիս, ես
հասկանում էի իմաստն անձրեւի,
ես գիտեի՝ ինչու է գալիս։
Երբ քեզ սիրում էի, եւ
ձյուն էր տեղում, ես
հասկանում էի իմաստը ձյունի,
ես գիտեի՝ ինչու է գալիս։
Երբ քեզ սիրում էի, եւ
արեւը սկսում էր ծագել, ես
հասկանում էի իմաստն արեւի,
ես գիտեի՝ ինչու է ծագում։
Իսկ հիմա, երբ հեռացել ես,
այլեւս չեմ հասկանում՝
ինչու է անձրեւ գալիս, կամ՝ ձյուն տեղում։
Նույնիսկ իմաստն արեւի՝ անհասկանալի է...

ՃԱԽՐԱՆՔ

Քամին ձեռքը բացեց, գլխատված մանուշակ
կար ափի մեջ։
Արցախը ճանապարհ է ընկել, երբ
դեռ աշխարհում ճանապարհ չկար։
Բոլոր ուղիները՝ ամեն առավոտ,
անհայտից իջնում են արեւի հետ։ Եվ
ոչ մի բառ դղյակ չէ։ Բառը
տիեզերական
ազդակն է ապագայի։
Արցախ։
Ժամանակի միավորները գուցե սխալ են
սահմանված, գուցե
անցած եւ գալիք դարերը
մի վայրկյան են ընդամենը։
Ես հավաքում եմ աստղոտ իրիկունները
հուշերիս բաժակում՝
որպես դաշտային ցողի բյուրեղյա կաթիլներ,
նրանցով հյուսում երազանքի ապարանքներ,
որովհետեւ քարերը հոգնել են չթռչելուց։
Հիշողություններս հանձնել եմ աղբյուրին, ուր
լողանում են միայն վայրի թռչունները, եւ իմ
ընկերները, որ մնացել են պատերազմում։

Ես գիտեմ աղբյուր-խոսքեր, որ երբ հնչում են, իմ
երկրի մարդիկ ոտքի են կանգնում, ձայնակցում,
գլուխները՝ վեր,
հայացքով՝ դեպի արեւը, եւ այդ պահերին
որդիանում է լույսը նրանց բոցեղեն բիբերում։
Աստծո լույսի մեջ ամեն առավոտ հիմնն է Արցախի։
Որքան էլ՝ տարօրինակ, մեծ վշտի մեջ
կա մի ճախրանք,
որտեղ մարդ մաքուր է բացարձակապես։
Արեւի մի շող ծվարել է հավքի թափուր բնի մեջ։ Իսկ
ժայռուտներում
բարբարոս ծաղիկներն ուտում են քարերին։

ԱՌԱՎՈՏՅԱՆ ԼՈՒՍՆՇԱՂ

Դու հեռվին ես նայում, ես
նայում եմ քեզ, եւ
սիրտս վայրի մորի է ուզում։
Արեւը քերծվել է լեռան կողին,
հյութը հոսում է կարմիր, եւ
քարը վաղորդայնի մեջ արշալույսի
ստանձնում է իր իսկական դերը։
Մի տղա դեղին զամբիկի վրա
սլանում է, չգիտե՝ թե ուր,
պարզապես վարգելն է գեղեցիկ։
Ես այսօր քեզ ասելու եմ, որ սիրում եմ։

ՄՈԼԵԳԻՆ ՔՆՔՇՈՒԹՅՈՒՆ

Լորկային սպանեցին, որովհետեւ
նա բանաստեղծ էր ու մեծ,
Եսենինին սպանեցին, որովհետեւ
նա բանաստեղծ էր ու մեծ,
Չարենցին սպանեցին, որովհետեւ
նա բանաստեղծ էր ու մեծ։
Սեւակին սպանեցին, որովհետեւ...
Այսօր էլ շարունակում են սպանել
պոետներիս, որովհետեւ... Լորկան,
Չարենցը, Եսենինն ու Սեւակը
բանաստեղծներ են ու մեծ։

ԱՌԱՆՑ ՏԵՂԱՆՈՒՆՆԵՐԻ

Ջուրը մերկություն է, հոգին՝ անդրադարձ,
ճանապարհները՝ հեռվի հեռացում,
արձանները ճարահատ ինքնախաբեություն են,
հորիզոնները՝ երազկոտ աչքերի պատրանք,
ծաղիկները՝ երկնքի եւ երկրի մերձեցում։
Հայացքը գոյավորումն է անտեսանելիի,
հովիտը՝ միակ վայրը, ուր կարող է
փափուկ վայրէջք կատարել Արարատը։ Լեռը
մարդու վերընթացն է դեպի իրեն,
հույսը, ի վերջո, մեկնարկ է լույսի։
Տարբեր եզրերով գագաթ հասած զույգ
մրջյունների հանդիպումը՝ խոտի ծայրին,
սիրո մոտավոր բացատրություն է, իսկ
խավարը նույնն է, ինչ օրվա աչք փակելը
մարդու մեղսագործությունների առաջ։
Ժամանակը մոխիր է՝ քամուն հակադարձ։ Եթե ես
նայում եմ քարին ու քարը չի տեսնում ինձ,
ուրեմն՝ ես եւս չեմ տեսնում նրան։ Ավելին։ Քարն
այն քարը չէ, որին նայում եմ։ Չեղյալ հայտարարեք
պատերազմը, թող զոհյալները վերադառնան։